Địa Danh

Phú Thọ là thị xã thuộc tỉnh Phú Thọ, Việt Nam. Thị xã này nằm ở bờ tả ngạn sông Thao, trung tâm của tỉnh Phú Thọ. Thị xã Phú Thọ có diện tích tự nhiên là 64,6 km², dân số thường trú năm 2009 là 77.614 người, mật độ dân số là 1201 người/km², trong đó khu vực nội thành có 39.899 người¹ , mật độ 8.551 người/km²² ;
Dân số năm 2013 là 91.650 người. Trong đó: Dân số thường trú 71.650 người, dân số tạm trú bao gồm dân nhập cư, học sinh, sinh viên và lao động tại các nhà máy, xí nghiệp 20.000 người.³

- Theo số liệu thống kê năm 2014, tính trên toàn đô thị, số lao động trong độ tuổi lao động là 43.161 người, trong đó lao động làm việc trong ngành công nghiệp, xây dựng là 12.965 người, lao động trong ngành thương mại – dịch vụ là 14.426 người, lao động trong ngành nông ngư nghiệp là 12.833 người.

Tỷ lệ lao động phi nông nghiệp là 68,1%. Tỷ lệ lao động qua đào tạo chiếm gần 39%.

- Trong đó khu vực nội thị là: số lao động làm việc trong ngành công nghiệp, xây dựng là 8.485 người, lao động trong ngành thương mại – dịch vụ là 10.818 người, lao động trong ngành nông ngư nghiệp là 3.848 người.⁴  

Địa lý

Thị xã Phú Thọ thuộc vùng trung du và miền núi phía Bắc, là nơi tiếp giáp giữa đồng bằng sông Hồng và vùng đồi núi, trung du. Thị xã này nằm cách thành phố Việt Trì 30 km, cách Sân bay quốc tế Nội Bài 80 km, cách cảng Hải Phòng 190 km, cách thủ đô Hà Nội 90 km, về phía Tây Bắc và cách cửa khẩu quốc tế Lào Cai 200 km.³

Địa giới của thị xã Phú Thọ như sau: phía bắc và đông bắc giáp huyện Phù Ninh, phía tây và tây nam giáp huyện Thanh Ba, phía nam giáp huyện Tam Nông (bên kia sông Hồng), phía đông nam giáp huyện Lâm Thao.

Lịch sử

Thị xã Phú Thọ chính thức được thành lập ngày 5 tháng 5 năm 1903 trên cơ sở làng Phú Thọ. Ngày nay, thị xã Phú Thọ tuy không phải là trung tâm kinh tế - chính trị của tỉnh nhưng với bề dày truyền thống phát triển, đã từng là trung tâm tỉnh lỵ của Phú Thọ từ ngay đầu thế kỷ XX, là nơi trung chuyển, nối liền vùng Tây Bắc với đồng bằng Bắc bộ nên có những tiềm năng dồi dào để bứt phá theo kịp xu thế phát triển chung của hội nhập kinh tế quốc tế nói chung và khu vực nói riêng.

Thị xã Phú Thọ nằm bên bờ tả ngạn của sông Hồng. Tại đây có trường Đại học Hùng Vương được thành lập theo quyết định số 81/2003/QĐ-TTg ngày 29 tháng 4 năm 2003 của Thủ tướng Chính phủ nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Sau 100 năm thành lập, thị xã đã được mở rộng về nhiều mặt, quan trọng nhất là về diện tích.

Thị xã Phú Thọ có lịch sử hình thành và phát triển từ rất lâu đời. Trên địa bàn thị xã Phú Thọ ngày nay, xa xưa là Ma thành (sau gọi là thành Mè) do Ma Xuân (cháu chắt của Ma Khê) xây dựng. Hậu duệ của Ma Khê cầm đầu Ma tộc truyền đời trấn giữ thành Mè. Đến thời Loạn 12 sứ quân, thành Mè do Ma Xuân Trường trấn giữ dưới quyền kiểm soát của sứ quân Kiều Thuận. Sau khi thành Hồi Hồ thất thủ, tướng quân Kiều Thuận chạy sang thành Mè kết hợp với Ma Xuân Trường chống lại Đinh Bộ Lĩnh. Đinh Bộ Lĩnh đánh chiếm thành Mè, Kiều Thuận tử trận. Ma Xuân Trường trốn thoát. Sau khi mất được Đinh Bộ Lĩnh vì thán phục uy đức mà truy phong ông là Ma tộc thần tướng. Ngày nay, thị xã Phú Thọ còn dấu tích thành Mè. Ở phố Phú An có đền thờ Ma Khê. Làng Trù Mật xã Văn Lung thị xã Phú Thọ có đền Trù Mật thờ Ma Xuân Trường và Kiều Thuận.

Sau năm 1975, thị xã Phú Thọ có 3 phường: Âu Cơ, Hùng Vương, Phong Châu và 3 xã: Hà Lộc, Trường Thịnh, Văn Lung. Ngày 5 tháng 7 năm 1977, chuyển xã Thanh Minh thuộc huyện Thanh Ba về thị xã Phú Thọ quản lý⁵ .

Ngày 1 tháng 4 năm 2003, thị xã Phú Thọ được mở rộng trên cơ sở sáp nhập thị trấn Phú Hộ thuộc huyện Phù Ninh, xã Hà Thạch thuộc huyện Lâm Thao và 413,91 ha diện tích tự nhiên và 3.178 nhân khẩu (thôn Thanh Vinh) của xã Thanh Hà thuộc huyện Thanh Ba; giải thể thị trấn Phú Hộ để thành lập xã Phú Hộ trên cơ sở toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của thị trấn Phú Hộ; thành lập xã Thanh Vinh trên cơ sở 413,91 ha diện tích tự nhiên và 3.178 nhân khẩu của xã Thanh Hà (phần điều chỉnh diện tích tự nhiên và dân số của xã Thanh Hà thuộc huyện Thanh Ba về thị xã Phú Thọ quản lý); chuyển xã Trường Thịnh thành phường Trường Thịnh⁶ .

Ngày 29 tháng 12 năm 2010, Thị xã Phú Thọ được công nhận là đô thị loại III theo Quyết định số 1144/QĐ-BXD của Bộ Xây dựng⁷ . Ngày 23 tháng 7 năm 2013, chuyển xã Thanh Vinh thành phường Thanh Vinh⁸ .

Theo quy hoạch chung đô thị Phú Thọ đến năm 2030 và tầm nhìn đến năm 2050, toàn bộ thị xã Phú Thọ sẽ được nâng lên thành thành phố Phú Thọ, gồm 7 phường: Âu Cơ, Hùng Vương, Phong Châu, Thanh Minh, Thanh Vinh, Trường Thịnh, Văn Lung và 3 xã: Hà Lộc, Hà Thạch, Phú Hộ.

Địa hình và khí hậu

- Địa hình: Nằm trong vùng trung du Bắc Bộ. Với địa hình bán sơn địa, điển hình theo dạng “bát úp”, nằm trên vùng giáp ranh giới giữa Đồng bằng sông Hồng và vùng đồi núi thấp. Địa hình cao dần về phía Bắc và Tây Bắc, thấp dần về phía sông Hồng.³

- Khí hậu: Thuộc vùng khí hậu Trung Du Bắc Bộ, có nhiều đặc điểm gần với vùng đồng bằng Bắc Bộ, mùa mưa từ tháng 4 đến tháng 10; mùa khô từ tháng 11 đến tháng 3 năm sau. Nhiệt độ không khí trung bình 23o1. Lượng mưa ngày lớn nhất 701,2 mm, trung bình năm 1.850mm. Số giờ nắng trung bình năm 1.571 giờ.

Hành chính

Sau khi được điều chỉnh địa giới vào tháng 5 năm 2003, thị xã đã có quy mô mới với 10 đơn vị hành chính trực thuộc (gồm 4 phường và 6 xã). Ngày 23 tháng 7 2013, Chính phủ Việt Nam ban hành nghị quyết thành lập phường Thanh Vinh nên thị xã Phú Thọ gồm 5 phường và 5 xã.

• Phường: Âu Cơ, Hùng Vương, Phong Châu, Thanh Vinh, Trường Thịnh.
• Xã: Hà Lộc, Hà Thạch, Phú Hộ, Thanh Minh, Văn Lung.

Danh sách các đơn vị hành chính⁹

STT	Chỉ tiêu	Diện tích (ha)	Dân số thường trú trung bình (Người)			Mật độ dân số
			Năm 2012	Năm 2013	Năm 2014	(người/km2)
	Toàn thị xã	6.460,07	69.426	69.981	70.313	1.088
I	Khu vực nội thị	2.356,73	39.457	39.795	39.899	1.693
1	Phường Âu Cơ	115,95	7.937	8.001	7.840	6.761
2	Phường  Hùng Vương	82,03	5.813	5.809	5.897	7.188
3	Phường Phong Châu	74,42	4.002	4.055	4.011	5.389
4	Phường Trường Thịnh	377,21	6.489	6.613	6.822	1.808
5	Phường Thanh Vinh	423,14	8.882	8.947	9.075	2.145
6	Xã Thanh Minh	650,49	4.365	4.446	4.377	672
7	Xã  Văn Lung	633,49	7.569	7.624	7.686	1.213
II	Khu vực ngoại thị	4.103,34	29.969	30.186	30.414	741
8	Xã Hà Lộc	1.356,86	9.271	9.476	9.505	700
9	Xã Hà Thạch	1.089,23	10.341	10.338	10.440	958
10	Xã Phú Hộ	1.657,25	10.357	10.372	10.469	631

Ghi chú: đơn vị diện tích: km²; mật độ: người/km², số liệu năm 2014.

Giao thông

Hệ thống giao thông rất phong phú gồm cả đường bộ, đường thủy, đường sắt và đường hàng không. Nơi đây có quốc lộ 2 chạy qua, nối Hà Nội với các tỉnh vùng Tây Bắc và có tuyến đường sắt Hà Nội - Lào Cai chạy qua nơi này(dài 9,4 km). Tổng chiều dài đường bộ là 425,51 km, chưa kể 3 tuyến đường lớn: Đường Hồ Chí Minh, Đường cao tốc Nội Bài - Lào Cai, Đường nối trung tâm thị xã với quốc lộ 2 và hàng chục tuyến đường tỉnh lộ, huyện lộ đang được đầu tư xây dựng với tổng chiều dài hàng trăm km. Tỷ lệ đất giao thông nội thị so với đất xây dựng nội thị là 18,18%. Mật độ đường rộng trên 11,5m khu vực nội thị là 13,59 km/km². Đường thủy trên sông Hồng có chiều dài qua thị xã hơn 10 km nhưng hiệu quả sử dụng chưa cao. Thị xã còn có 1 sân bay quy mô nhỏ hiện đang do quân đội quản lý, trong quy hoạch có tính đến mở rộng để sử dụng dân sự khi cần thiết.

Giáo dục

Có 01 trường Đại học, 01 viện nghiên cứu, 04 trường cao đẳng, 05 trường dạy nghề. Quy mô đào tạo khoảng 15.000 SV/ năm.¹⁰

Các trường trung học phổ thông tại thị xã Phú Thọ[11]

• Trường Trung học phổ thông Hùng Vương (Đ.Hùng Vương, P.Hùng Vương).
• Trường Trung học phổ thông thị xã Phú Thọ (Đ.Hùng Vương, P.Hùng Vương).
• Trường Trung học phổ thông Trường Thịnh (P. Trường Thịnh).
• Trường Trung học phổ thông Dân tộc nội trú tỉnh Phú Thọ (Xã Hà Lộc).
• Trung tâm Giáo dục thường xuyên Phú Thọ (Xã Hà Lộc).

Các trường đại học

• Trường Đại học Hùng Vương (Cơ sở 2, Đ.Nguyễn Tất Thành - P.Hùng Vương).

Các trường cao đẳng

• Cao đẳng Công nghiệp quốc phòng (Cơ sở 1: P.Thanh Vinh - TX.Phú Thọ).
• Cao đẳng Y tế Phú Thọ (P.Cao Bang - P.Trường Thịnh - TX.Phú Thọ).
• Cao đẳng nghề Công nghệ và Nông lâm Phú Thọ (Km7, X.Hà Lộc - TX.Phú Thọ)
• Cao đẳng Nghề Phú Thọ (Cơ sở 2, Khu 15 - X.Hà Thạch).

Y tế

Thị xã hiện có ba bệnh viện công lập, trong đó có 1 bệnh viện đa khoa tuyến tỉnh và 2 bệnh viện chuyên khoa tuyến tỉnh là:

• Bệnh viện Đa khoa khu vực Phú Thọ (Số 69, Đ.Cao Bang, P.Âu Cơ)
• Bệnh viện Lao và Bệnh phổi tỉnh Phú Thọ (Khu 5, Đ.Hùng Vương, P.Thanh Vinh)
• Bệnh viện Tâm thần Phú Thọ (Số 68, Đ.Cao Bang, P.Âu Cơ)

Quy hoạch

Thị xã đã có Đề án nâng cấp trở thành thành phố trực thuộc tỉnh vào năm 2016 và hướng tới đạt tiêu chí đô thị loại II vào năm 2020¹² Hiện nay thị xã đang xây dựng Đề án điều chỉnh quy hoạch chung thị xã đến năm 2020, định hướng đến năm 2030. Theo đó, thị xã sẽ mở rộng, với 5 xã của các huyện xung quanh (xã Hiền Quan, Vực Trường của huyện Tam Nông, xã Lương Lỗ, Đỗ Sơn, Đỗ Xuyên của huyện Thanh Ba) nhập về thị xã vào năm 2030.¹³

Lễ hội

• Lễ hội đền Trù Mật là lễ hội tiêu biểu nhất ở thị xã Phú Thọ, tôn vinh tướng quân Kiều Thuận thời 12 sứ quân và thuộc tướng của ông là Ma Xuân Trường cùng có công cai quản đất này. Lễ hội diễn ra tại đền Trù Mật ở xã Văn Lung và đền Mẫu Khuôn ở phường Hùng Vương.

Chú thích

(Nguồn: Wikipedia)