| Lý Triện | |
|---|---|
| Tiểu sử | |
| Quốc tịch | Đại Việt |
| Sinh | ? Làng Bái Đôi, huyện Lôi Dương,Thanh Hoá, Việt Nam |
| Mất | 1427 |
| Binh nghiệp | |
| Phục vụ | Khởi nghĩa Lam Sơn |
| Thuộc | Quân đội Đại Việt |
| Năm tại ngũ | 1418-1427 |
| Cấp bậc | Thiếu uý (1424) |
| Tham chiến | Trận Tốt Động - Chúc Đông, Vây thành Đông Quan (1427) |
| Khen thưởng | Nhập nội tư mã(1428); Thái bảo, Kỳ quận công và sau đó là Tây Kỳ vương.(1484) |
| Gia đình | Con trai Lê Lăng |
Lý Triện (?-1427) là công thần khai quốc nhà Lê sơ trong lịch sử Việt Nam, người làng Bái Đôi, huyện Lôi Dương,Thanh Hoá, Việt Nam. Với chiến tích ở trận Tốt Động, Chúc Động, sử gia Ngô Sỹ Liên cho rằng ông cùng với Đinh Lễ đứng đầu trong các tướng giỏi của nghĩa quân Lam Sơn.1
Nguồn gốc và giáo dục
Lý Triện người làng Bái Đôi, huyện Lôi Dương,Thanh Hoá, Việt Nam, cha ông là Lê Ba Lao. Ông được mô tả là tài năng, dũng lược hơn người.2
Tham gia khởi nghĩa Lam Sơn
Lý Triện là người tham gia khởi nghĩa Lam Sơn từ ngày đầu, giúp Lê Lợi trong thời gian khó khăn nhất của cuộc khởi nghĩa. Năm 1418, tướng Minh là Lý Bân và Phương Chính mang quân qua Quỳ Châu vào Mường Thôi đánh quân Lam Sơn. Lê Triện cùng Lê Lý, Phạm Vấn mang quan ra chặn địch, phối hợp với quân chủ lực của Lê Lợi phục binh đánh bại quân Minh ở Bồ Mộng.3
Năm 1422, quân Minh huy động thêm quân nước Ai Lao (Lào) hai đường đánh tới, Lê Lợi rút về Sách Khôi. Quân địch dồn đại binh kéo tới bao vây. Lý Triện được lệnh cùng Lê Lĩnh, Phạm Vấn mang quân ra tử chiến, chém được tướng địch là Phùng Quý và hơn 1000 quân, bắt được hơn 100 ngựa, Mã Kỳ và Trần Trí thua chạy về Đông Quan (Hà Nội), quân Ai Lao cũng bỏ chạy4 .Năm 1423, quân Lam Sơn bị địch vây tuyệt lương mấy tháng. Lý Triện vẫn theo sát Lê Lợi tuần tra vỗ về tướng sĩ không hề trễ nải.
Tiến quân ra Bắc
Sau thời kỳ giảng hoà với quân Minh để củng cố thực lực, năm 1424, quân Lam Sơn và quân Minh khai chiến trở lại. Năm 1425, quân Lam Sơn vây đánh Nghệ An, Lê Triện làm hậu viện cho Đinh Lễ ra đánh úp Tây Đô (Thanh Hoá). Lê Triện đi đường tắt đánh bại quân Minh, địch phải rút vào cố thủ trong thành. Ông được phong làm Thiếu uý.
Tháng 8 năm 1426, Lê Lợi chia quân cho các tướng làm 3 cánh bắc tiến. Phạm Văn Xảo, Đỗ Bí, Trịnh Khả, Lê Triện mang 3000 quân, 1 thớt voi ra phía Tây bắc, Lưu Nhân Chú, Bùi Bị ra phía Đông bắc; Đinh Lễ, Nguyễn Xí ra đánh Đông Quan.
Tiến theo đường tắt đến gần Đông Quan, cánh quân của Lê Triện gặp tham tướng quân Minh là Trần Trí. Trí thấy quân Lam Sơn ít nên mang hết quân ra đánh. Ông cùng Phạm Văn Xảo, Trịnh Khả, Đỗ Bí hợp sức đánh bại được Trí ở Chương Đức, tiến lên đắp luỹ ở phía tây Ninh Giang. Trần Trí bại trận liền cầu viện Lý An, Phương Chính ở Nghệ An. An và Chính dem quân vượt biển ra bắc tiếp viện cho Đông Quan.5
Trận Tốt Động - Chúc Động
Nghe tin viện binh nhà Minh từ Vân Nam do Vương An Lão chỉ huy sắp tiến sang theo đường Hưng Hoá. Lê Triện bèn cùng Phạm Văn Xảo chia quân làm hai cánh: Phạm Văn Xảo cùng Trịnh Khả tiến lên Tây bắc đánh chặn Vương An Lão, còn Lê Triện đóng đồn phía tây Ninh Giang (đoạn sông Đáy chảy qua Hoài Đức, Quốc Oai, Chương Mỹ, Thanh Oai của tỉnh Hà Tây) uy hiếp Đông Quan. Tháng 9 năm 1426, Lê Triện đánh tan quân Minh ở cầu Nhân Mục, chém hơn 1000 quân địch, bắt được tướng Vi Lượng.Phạm Văn Xảo và Trịnh Khả đánh tan viện binh Vân Nam, quân Minh thua trận bỏ chạy vào thành Tam Giang.
Thấy quân chủ lực của địch bỏ Nghệ An, Lê Lợi mang đại quân tiến ra bắc đóng ở Thanh Hoá. Vua Minh điều Vương Thông mang quân sang tiếp viện. Thông hợp binh ở Đông Quan được 10 vạn người, thấy quân mình liên tiếp bại trận dưới tay Lê Triện chia ba đường cùng đánh đạo quân của ông: Thông tự cầm một cánh quân đóng ở Cổ Sở, Phương Chính và Lý An đóng ở cầu Sa Đôi (Từ Liêm), Sơn Thọ và Mã Kỳ đóng ở cầu Thanh Oai, dinh luỹ các đạo quân nối liên vài chục dặm.
Trước thế giặc mạnh, Lý Triện và Đỗ Bí quyết định chủ động đánh từng cánh quân. Ông đặt phục binh ở Cổ Lãm (thuộc huyện Thanh Oai) rồi mang quân khiêu chiến trại của Thọ và Kỳ trước rồi giả thua chạy. Thọ và Kỳ mang quân đuổi theo, đến vùng ruộng lầy, phục binh của Lý Triện đổ ra đánh, quân Minh thua to6 . Hai tướng Minh bỏ chạy về Cổ Sở. Lý Triện thừa thế đánh sang quân Phương Chính, Chính cũng bỏ chạy về với Vương Thông.
Lý Triện nhân đà thắng lợi, hôm sau tiến đánh Vương Thông ở Cổ Sở. Thông thấy quân bị thua đã phòng bị trước, quân Lê Triện bị đánh bại phải rút chạy. Ông phá huỷ trại cũ và sai người cầu cứu Đinh Lễ, Nguyễn Xí. Hai cánh quân họp nhau ở Cao Bộ. Nguyễn Xí bắt được thám tử của Vương Thông, biết Thông định chia đường đánh úp quân Lê Triện bèn tương kế tựu kế dụ Thông vào cánh đồng Tốt Động, Chúc Động đại phá quân Minh7 . Thông thua to bỏ chạy về Đông Quan.
Cái chết
Lê Lợi nghe tin thắng trận bèn tiến đại quân ra bắc vây hãm Đông Quan. Lê Triện cầm 2 vệ quân vây cửa bắc là cửa xung yếu nhất, có thể phải đối phó cả với quân trong thành và viện binh từ các thành phía bắc và từ Trung Quốc sang cứu Đông Quan.
Tháng 2 năm 1427, tướng Minh là Phương Chính kéo ra ngoài đánh úp động Quả ở Từ Liêm. Lý Triện và Đỗ Bí cố sức đánh nhưng bị thua trận. Ông bị tử trận còn Đỗ Bí bị bắt8
Thương Lý Triện nhiều lần phá được giặc mạnh, Lê Lợi cho cha ông là Lý Ba Lao làm chức sát sứ, cấp 400 mẫu ruộng, con ông là Lý Lăng làm Phòng ngự sứ, tước Phục hầu, đều được đổi sang họ Lê. Sau Lê Lăng trở thành đại thần nhà Hậu Lê9
Năm 1428, ông được truy tặng chức Nhập nội tư mã. Năm 1460, ông lại được truy tặng làm hữu tướng quốc. Năm 1484, Lê Thánh Tông tặng ông tước thái bảo, Kỳ quận công và sau đó là Tây Kỳ vương.
Gia đình
Con trai Lý Triện là Lý Lăng hay Lê Lăng là người có công phò lập vua Lê Thánh Tông, làm đến chức Thái úy.
Nhận định
| “ | Tướng giỏi thời ấy, thì Lễ và Triện xứng đáng đứng đầu | ” |
| — Đại Việt sử ký toàn thư, Bản kỷ | ||
1
| “ | Người trong nước còn sợ oai giặc Ngô, chưa quy phục nhà vua hết thảy. Từ sau chiến thắng Tốt Động quân ta bèn vây Đông Đô. Sĩ dân ở các phủ huyện hưởng ứng rầm rộ. Những người hào kiệt trí dũng theo về như đi chợ. Thành trì giặc các nơi lần lượt bị phá hoặc xin hàng, mà 3 ty nhà Minh phải đóng cửa thành tử thử, thế cùng bức bách phải xin hòa. Trong khoảng một năm, cả nước được bình định. Đó đều là công của bọn các ông Lê Lễ, Lê Triện | ” |
| — Đại Việt thông sử, Đinh Lễ | ||
10
Đời sau tưởng nhớ
Đình Yên Duyệt và Mộ Lý Triện, Xã Tốt Động, huyện Chương Mỹ, thành phố Hà Nội
Tương truyền năm 1427 Lý Triện cùng Đỗ Bí bao vây phía Bắc thành Đông Quan (nay thuộc Từ Liêm – Hà Nội) do chủ quan đã bị quân giặc phản kích Đỗ Bí bị bắt sống, còn Lý Triện bị thương rất nặng ở cổ ngài đã tự băng bó và nằm trên mình ngựa. Ngựa theo đường cũ chạy đến phần đất của lang Yên Duyệt thì gặp một bà cụ bán hàng nước bên bìa sông Lý Triện hỏi bà hàng nước:
Tôi bị thương thế này có sống được không ?.
Bà hang nước nhìn thầy người mặc áo quan hỏi mình như vậy thì sợ sệt và trả lời rằng:
Lạy quan lớn, chỉ có người nhà trời mới sống được.
Sau khi nghe bà hàng nước trả lời thì Lý Triện cả người và ngựa thác ở đây. Nhân dân làng Yên Duyệt đã chôn cất và ngôi mộ vẫn còn đến ngày nay. Với ý nghĩa lịch sử ấy đình Yên Duyệt và lăng mộ Lý Triện đã được nhà nước công nhận văn hoá lịch sử cấp quốc gia vào tháng 01/1998.11
Gia đình
Xem thêm
Tham khảo
- Lam Sơn thực lục(Nhà xuất bản Tân Việt, 1956, Dịch giả Bảo Thần)
- Lê Quý Đôn (1978), Đại Việt thông sử, Nhà xuất bản Khoa học xã hội
- Đại Việt Sử ký Toàn thư (Nhà xuất bản khoa học xã hội Hà Nội, 1993, Dịch giả Viện Khoa Học Xã Hội Việt Nam, bản điện tử Lê Bắc, Công Đệ, Ngọc Thủy,
Tuyết Mai, Hồng Ty, Nguyễn Quang Trung)12
- Đại việt thông sử(Nhà xuất bản văn hóa thông tin, 1976, Dịch giả Ngô Thế Long)
Chú thích
- ^ a ă Đại Việt sử ký toàn thư, Nhà xuất bản khoa học xã hội Hà Nội, 1993, bản điện tử, trang 344
- ^ Đại Việt thông sử, Nhà xuất bản văn hóa thông tin, 2007, trang 212
- ^ Đại Việt thông sử, sách đã dẫn, tr 213
- ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 173
- ^ Đại Việt thông sử, sách đã dẫn, tr 214
- ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 174
- ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 175
- ^ Lê Quý Đôn, sách đã dẫn, tr 175. Về sau khi Vương Thông rút về nước, Đỗ Bí được thả
- ^ Lê Lăng có công tham gia cùng Nguyễn Xí lật đổ Lê Nghi Dân đưa Lê Thánh Tông lên ngôi. Nhưng sau đó, có người nói cho Thánh Tông biết việc khi lật đổ Nghi Dân xong, Lăng từng bàn với Nguyễn Xí định lập anh thứ của vua là Khắc Xương chứ không định lập Thánh Tông. Do đó Lăng bị Thánh Tông khép tội chết năm 1462.
- ^ Đại Việt thông sử, trang 205, sách đã dẫn.
- ^ Đình làng và mộ Lý Triện
- ^ Đại Việt sử ký toàn thư
(Nguồn: Wikipedia)