Nhân Vật Lịch Sử

Ả Chạ, hay Lê Ngọc Trinh (18¹ -42¹ ) là một nữ tướng thời Hai Bà Trưng trong lịch sử Việt Nam.

Sự tích

Lê Ngọc Trinh tên thật là Ả Nương hay Ả Chạ, có bố tên là Hoàn và mẹ là Tấn, chị là Ả Chàng hay Lê Ngọc Thanh, quê ở xã Lũng Ngoại, huyện Bạch Hạc, phủ Tam Đái, xứ Sơn Tây, nay là thôn Lũng Ngoại, xã Lũng Hoà, huyện Vĩnh Tường, tỉnh Vĩnh Phúc.²

Ả Chạ là cô gái thông minh, có tài với nghề binh. Lúc nhỏ, hai chị em ham thích dạo chơi ở hồ Sen trong gò Quảng, thôn Hòa Loan. Hai chị em khi ấy đã chọn hơn 20 người con gái trong làng cùng trang lứa lên mảnh đất bằng trên gò chia thành 2 đội tập chia đánh trận. Hai chị em làm tướng, các bạn gái làm quân. Quân tướng của Ả Chàng thường bị thua chạy. Còn quân tướng của Ả Chạ kiên cường nên thường thắng lớn.¹

Bấy giờ Tô Định làm Thái thú, trong nước trăm họ lầm than. Ả Chạ bèn khởi nghĩa ở vùng Lũng Ngòi, chống lạo lệnh từ Phủ Thái thú.³ Nghĩa quân đã đánh cướp được một đoàn thuyền lương của quân Hán, chém đầu tướng Lưu Ứng Khâm.⁴ Năm 39, Hai Bà Trưng khởi nghĩa ở Hát Môn, Ả Chạ đem nghĩa binh đến theo, được phong làm Tả quân nội thị, vừa cầm binh vừa giúp bày đặt mưu kế.¹

Khởi nghĩa thắng lợi, Trưng Trắc xưng vương, bắt tay vào xây dựng chính quyền tự chủ, phong chức tước cho những người có công lao lớn trong sự nghiệp giành lại độc lập. Ả Chạ được phong làm Đại tướng quân, Ngọc Phượng công chúa⁴ , ban cho 8 chữ Quần thoa hào kiệt, dũng lược tuyệt trần.⁵ Theo truyền thuyết, trong một lần bị giặc vây hãm, Ả Chạ đã dùng dải yếm buộc đá để đánh giặc. Sau hòn đá rơi về địa phận thôn Lũng Ngoại nên Lũng Ngoại có trò hú đáo, còn dải yếm bay về địa phận thôn Hòa Loan nên Hòa Loan có trò kéo co.^{6 7}

Trưng Vương cho Ả Chạ về quê xây dựng cung sở ở Đàm Luân. Sau một năm làm quan, Ả Chạ xin về thờ cúng tổ tiên, chăm phần hương khói mẹ hiền, ở Đàm Luân cùng với chị gái Ngọc Thanh. Mỗi năm theo lệnh về hội với Trưng Vương hai lần. Đến năm 42, quân Hán xâm lược, có viên tướng Hán là Mã Cẩm, vốn là viên quan lang người Việt, nghe tin Ả Chạ là người có tài đức xuất chúng mới sai quân tướng tìm mọi cách để bắt về. Sau nhiều lần bị truy bắt, hai chị em bèn nhảy xuống hồ sen tuẫn tiết. Người dân tiếc thương, lập miếu thờ nay là miếu Ngòi làng Lũng Ngoại.¹

Một thuyết khác cho rằng năm 42, quân Hán do Lưu Long chỉ huy vây hãm Đàm Luân, Ả Chạ cố sức phá vây nhưng không thành, cuối cùng tử tiết.⁴

Thờ phụng

Làng Lũng Ngoại

Lũng Ngoại, hay Lũng Khê là một thôn của xã Lũng Hòa, huyện Vĩnh Tường ngày nay. Làng có ngôi miếu gọi là miếu Ngòi, 3 ngôi đình của 3 thôn cùng tên là đình Đông, đình Trung và đình Nam, đều thờ bà Lê Ngọc Trinh, em gái của bà Lê Ngọc Thanh (thờ ở đình Hòa Loan), tướng của nghĩa quân Hai Bà Trưng. Ngày nay, ngôi đình Đông không còn, thôn Đông tiến hành các nghi thức lễ hội tại miếu Ngòi là nơi thờ chính, chung cho cả ba làng. Trong các ngày từ mồng 4 tháng Giêng đến mồng 7 tháng Giêng có lệ đánh đáo bằng hòn đá ném vào chân cột trong ô đất 4m2 gọi là "Hú đáo". Đó là một nghi thức "sự thần", liên quan đến bà Lê Ngọc Trinh. Tương truyền khi chống lại một viên tướng thời Đông Hán, bà dùng sợi dây, đầu dây buộc một hòn đá làm vũ khí. Trong lúc giao tranh, hòn đá văng về làng Lũng Ngoại, từ đó về sau, lệ đánh đáo trở thành một tín ngưỡng, một tục lệ của làng.⁸

Tham khảo

(Nguồn: Wikipedia)